تولید زعفران در ایران به تفکیک استان‌های مختلف

تولید زعفران در ایران آیینه‌ی تمام نمای تولید زعفران در جهان است. این ادعا یک شعار نیست چراکه از کل زعفران تولید شده در دنیا 90 درصد در ایران و 10 درصد در سایر کشورها و به صورت غیر متمرکز تولید می‌شود.

غالب زعفران ایران (80درصد) به بیش از 100 کشور جهان صادر می‌شود و مصرف داخل سهم اندکی از این تولیدات را در بر می‌گیرد. البته صادرات ایران به این کشورها مستقیم نبوده و به وسیله 3 هاب واسط اصلی صورت می‌گیرد.

به این صورت که زعفران به صورت نسبتا عمده به هاب‌های واسطی همچون امارات، اسپانیا و هنگ‌کنگ ارسال می‌شود و از آن و با انجام فرایند‌های تجاری به سایر کشورهای منطقه ارسال می‌شود.(1)

آمار تولید زعفران در ایران

تولید زعفران ایران دارای آمار رسمی و دقیقی نیست و ارقام ارائه شده بر اساس تحلیل‌ها و گزارش خبرگزاری‌ها اعلام می‌شود. البته جهاد کشاورزی هر از چندسالی یک گزارش از کاشت زعفران ارائه می‌دهد که برای محصول استراتژیکی همچون زعفران که سهم قابل توجهی در صادرات غیر نفتی ایران را دارد به هیچ وجه قابل قبول نیست.

مناطق زعفران خیز یا شهر های حاصل خیز زعفران ایران را میتوانید در صفحه ای که لینک کرده ایم مشاهده کنید و کلیه ی نکات مربوط کشت،آبیاری و کوددهی به شهر خود را بررسی کنید.

تا سال 1399 سطح زیر کشت زعفران در ایران به 125 هزار هکتار و میزان زعفران خشک برداشت شده به 500 تن می‌رسد. همان‌طور که گفتیم عمده میزان این زعفران به واسطه 3 هاب واسط اصلی به بیش از 100 کشور جهان صادر می‌شود و باقی آن در داخل کشور مصرف می‌شود.

بازدهی تولید زعفران در ایران

با یک حساب سرانگشتی می‌توانیم می‌توانیم میانگین بازدهی تولید زعفران را حساب کنیم. در حساب و کتاب خود به عدد 4 تا 5 کیلوگرم در هر هکتار می‌رسیم که عددی بسیار ناچیز است. میزان قابل قبول برای بازدهی مزارع زعفران باید چیزی نزدیک به 15 کیلوگرم در هر هکتار باشد.

خاک هر کشور یکی از با ارزش‌ترین منابع آن کشور است و متعلق به مردمان آن کشور است و این وظیفه همه‌ی ماست که با کسب علم و دانش و افزایش آگاهی در راستای افزایش بازدهی کاشت زعفران تلاش کنیم.

بسیاری از دوستان به ماه‌چین خرده می‌گیرند که امکان ندارد بتوان از یک هکتار مزرعه زعفران 20 کیلو زعفران خشک برداشت کرد. این موضوع نه‌تنها امکان‌پذیر است بلکه باید هم همین‌گونه باشد و تا وقتی این تصور وجود دارد که نمی‌شود به این بازدهی رسید هیچ‌گاه نمی‌توانیم به آن دست پیدا کنیم.

هر گاه که قبول کنیم چنین چیزی امکان دارد به دنبال تحقق آن خواهیم رفت. با همت و غیرتی که خاص یک کشاورز است به دنبال راه‌های افزایش بازدهی مزرعه خودمان خواهیم رفت و کارمان را خواهیم کرد. باقی داستان را نیز به خدا می‌سپاریم.

اکنون در اینجا قصد داریم تولید زعفران در ایران را با در مقیاس استان‌های مختلف بررسی کنیم تا یک دید کلی از وضع تولید زعفران به دست بیاوریم.

کشت زعفران در خراسان

کشت زعفران در خراسان از اصلی‌ترین منابع تولید زعفران در ایران است. سه استان خراسان رضوی، خراسان جنوبی و خراسان شمالی به ترتیب بیشترین میزان تولید زعفران در ایران را به خود اختصاص داده‌اند.

خراسان رضوی با چیزی نزدیک به 85 هزار هکتار کشت زعفران بیشترین میزان تولید زعفران در ایران را به خود اختصاص داده است. پس از آن خراسان جنوبی با 15 درصد از زعفران تولید شده و با سطح زیر کشت حدودی 15 هزار هکتار در جایگاه دوم قرار دارد.

خراسان بزرگ به تنهایی 90 درصد از زعفران کشور را تولید می‌کند. مدت‌هاست که خراسانی‌ها زعفران کشت می‌کنند و با آن خو گرفتنه‌اند. به بیانی دیگر زعفران قسمت مهمی از زندگی اهالی این منطقه است.

کشت زعفران در کرمان

استان کرمان پس از 3 استان خراسانی یکی از پیشتازان کشت زعفران است و سطح زیر کشت زعفران در کرمان به 1600 هکتار می‌رسد. در بیشتر شهرهای کرمان از جمله زرند، شهر بابک، بافت، سیرجان، بردسیر و ریگان کشت زعفران انجام می‌شود.

بازدهی زعفران در این استان نیز چیزی در حدود 3 تا 4 کیلوگرم در هکتار است که به شدت کم است و باید با انجام روش‌های کشت جدیدتر اقدام به افزایش بازدهی کشت در این منطقه ها شویم.

لازم به ذکر است که تعداد قابل توجهی از مشتریان ماه‌چین از اهالی خونگرم استان کرمان هستند و ما افتخار می‌کنیم که با چنین مردمانی همکاری داشته ایم.

کشت زعفران در اصفهان

اصفهان در کنار کرمان و فارس و یزد و پس از 3 استان خراسانی بیشترین میزان سطح زیر کشت و تولید زعفران ایران را دارد. سطح زیر کشت در این استان چیزی نزدیک به 1300 هکتار می باشد.

در غالب نقاط استان اصفهان کشت زعفران انجام می‌شود. شهرستان‌های گلپایگان، نطنز، نجف‌آباد، تیران، کرون، شاهین‌شهر، میمه، اصفهان و نائين از جمله این شهرستان‌ها می‌باشند.

در مورد کشت زعفران در اصفهان مقاله‌ی جامع و کاملی در سایت منتشر کرده‌ایم که می‌توانید از لینک زیر به آن دسترسی داشته باشید.

کشت زعفران در اصفهان

کشت زعفران در همدان

همدان آشیانه‌ی اولیه ماه‌چین و تاریخ شکل‌گیری زعفران است. به گفته مورخان اولین محلی که زعفران در آن تولید می‌شده است در همدان کنونی بوده واز لحاظ تاریخی به زمان‌های بسیار دور بازمی‌گردد.

همدان به واسطه دارا بودن شرایط فوق‌العاده آب و هوایی و شرایط خوب از لحاظ وجود زمین مرغوب و نیروی انسانی کافی به شدت مستعد کشت زعفران می‌باشد. سطح زیر کشت زعفران در استان همدان چیزی در حدود 270  هکتار می‌باشد.

شهرستان‌های کبودراهنگ، ملایر، تویسرکان، همدان، بهار، رزن و قهاوند از جمله‌ شهرستان‌های همدان هستند که کشت زعفران در آن‌ها انجام می‌شود.

کشت زعفران در همدان

کشت زعفران در قزوین

یکی دیگر از استان‌های پیشتاز در کشت زعفران استان قزوین و به ویژه جنوب این استان می‌باشد. سطح زیر کشت زعفران در استان قزوین هم‌اکنون چیزی در حدود 80 هکتار است.

در مورد کاشت زعفران در قزوین نیز مقاله‌ای جامع نوشته‌ایم که از طریق لینک زیر می‌توانید به آن دسترسی پیدا کنید.

کشت زعفران در قزوین

کشت زعفران در فارس

فارس نیز یکی از استان‌های سرآمد در کاشت زعفران است. سطح زیر کشت زعفران در این استان حدود 1100 هکتار و میزان تولید زعفران آن حدود 4000 کیلو می‌باشد.

در بیشتر نقاط استان فارس از جمله استهبان، نی‌ریز، سروستان، اقلید، مرودشت، شیراز و سپیدان کشت زعفران انجام می‌شود. میانگین برداشت زعفران از هر هکتار در این استان چیزی در حدود 4 کیوگرم در هکتار می‌باشد که همگام با میانگین کشوری می‌باشد.

گروه ماه‌چین افتخار می‌کند که توانسته با تعداد قابل توجهی از مردمان خونگرم و تلاشگر شیرازی همکاری داشته باشد.

کشت زعفران در لرستان

استان زیبایی لرستان محل پرورش یکی از با کیفیت‌ترین انواع زعفران تولید شده در ایران است. این استان با دارا بودن سطح زیر کشتی بالغ بر 380 هکتار و برداشت زعفران حدودی 1100 کیلوگرم یکی از مراکز اصلی تولید زعفران مرغوب ایرانی است.

کشت زعفران در آذربایجان شرقی

استان آذربایجان شرقی با دارابودن سطح زیر کشت زعفران 350 هکتاری و تولید زعفران 1400 کیلوگرمی یکی از استان‌های پیشرو در کاشت زعفران به شمار می‌‌آید.

اهالی و مسئولان این استان با جدیت در پی افرایش بازدهی مزارع خود هستند و به نظر می‌رسد که در آینده‌ای نزدیک به یکی از قطب‌های اصلی کشت زعفران تبدیل خواهند شد.

کشت زعفران در کردستان

طبق آمار مسئولین رسمی در خصوص کشت زعفران در این استان، سطح زیر کشت زعفران در استان کردستان به 42 هکتار و میانگین تولید زعفران از هر هکتار حدود 4 کیلوگرم می‌باشد. کشت زعفران در این استان کسب و کاری نوپا می‌باشد و بسیاری از علاقمندان صرفا بر اساس علاقه و بدون دانش خاصی اقدام به کشت زعفران کرده‌اند.

این موضوع بیانگر این است که کردستان با توجه به ظرفیت‌های خوب آب و هوایی و ظرفیت‌های دانش‌افروزی جوانان این استان می‌تواند در آینده جایگاه بسیار بهتری را در تولید زعفران داشته باشد.

در استان کردستان شهرستان‌های بیجار (6هکتار)، بانه، سنندج و دهگلان محل‌های اصلی کشت زعفران می‌باشند.

کشت زعفران در قم

در استان قم و به ویژه بخش های کوهستانی آن یعنی بخش کهک مدتی است که کشت زعفران آغاز شده است و مسئولین استان قم روی این نوع کشت کم‌آب‌بر حمایت‌های خوبی را به عمل آورده‌اند. سطح زیر کشت زعفران استان قم چیزی در حدود 30 هکتار می‌باشد.

با توجه به صحبت‌های رئیس مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آقای نائینی میزان برداشت زعفران در هر هکتار از مزارع زعفران این استان به 20 کیلوگرم زعفران خشک می‌رسد. این مقدار به مراتب بالاتر از میانگین کشوری است و نوید روزهای روشن را برای کشاورزان قمی را می‌دهد.

کشت زعفران در خوزستان

مدتی است که کشت زعفران به صورت محدود در شمال خوزستان و شهرستان دزفول آغاز شده‌است و بازدهی قابل توجهی را نیز به ثبت رسانده است. البته با توجه به شرایط خاص آب و هوایی خوزستان بیشتر کشت زعفران این استان در قالب کشت گلخانه‌ای می‌باشد.

کشت زعفران در یزد

استان یزد با سطح زیر کشت حدود 900 هکتاری یکی از قطب‌های اصلی کشت زعفران در ایران است. میزان تولید زعفران در این استان به 3 تن می‌رسد و یکی از ظرفیت‌های اصلی تولید زعفران با کیفیت ایرانی به حساب می‌آید.

در این استان شهرستان بهاباد با سطح زیر کشت 400 هکتاری در جایگاه نخست کشت زعفران و شهرستان‌های بافق، ابرکوه و مهریز در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. بنا به گفته مسئولین کشاورزی این استان میانگین برداشت زعفران در مزارع فعال این استان به 5 کیلوگرم در هکتار می‌رسد.

مواردی که ذکر کردیم تنها گوشه‌ای از ظرفیت‌های تولید زعفران در ایران بود. این ظرفیت‌‌ها با توجه گسترده مسئولین اجرایی کشور در حال گسترش است و اکنون در هر گوشه‌ای از ایران شاهد کشت زعفران مرغوب و با کیفیت هستیم.

گام بعدی در این راه افزایش بازدهی مزارع زعفران به واسطه مدیریت علمی و روش‌های بروز کشت زعفران همچون کشت زعفران آرمانی می‌باشد. مزراع زعفران فعال کنونی هم که از بازدهی خود راضی نیستند می‌توانند با تغذیه و مدیریت کودی مزرعه خود نسبت به افزایش بازدهی خود اقدام کنند.

محمد جواد قیطاسی
نویسنده و هم‌بنیانگذار ماه چین

همیشه آرزو داشتم یک منبع آموزشی جامع زعفران وجود داشت تا علاوه بر یادگیری ساده تر صنعت زعفران، از پیشنهادات آموزشی و دنیای جدید آن استفاده میکردم. آن آرزو، اکنون، “ماه چین” نام دارد.