تولید زعفران در ایران به تفکیک استان‌های مختلف

تولید زعفران تنها محدود به خراسان نیست؛ امروزه این محصول ارزشمند در استان‌ هایی مانند خراسان رضوی، جنوبی و شمالی، همدان، کرمان، فارس، اصفهان، قزوین، یزد، لرستان، آذربایجان شرقی، کردستان، قم و حتی برخی مناطق خوزستان نیز کشت می‌ شود. هر منطقه با توجه به اقلیم، نوع خاک و مدیریت مزرعه، ظرفیت خاصی برای تولید زعفران دارد. در این محتوا به بررسی وضعیت کشت زعفران در استان‌ های مختلف ایران می‌ پردازیم تا تصویر دقیقی از پراکندگی و پتانسیل این محصول در سراسر کشور ارائه دهیم.

میزان تولید زعفران در ایران

برای محصولی استراتژیکی مانند زعفران که نقش مهمی در صادرات غیر نفتی ایران دارد، نبود آمار دقیق یک ضعف جدی محسوب می‌ شود. تاکنون اطلاعات مربوط به تولید زعفران بیشتر بر پایه تحلیل‌ ها و گزارش‌ های رسانه‌ ای منتشر شده است. اگرچه وزارت جهاد کشاورزی گاهی گزارش‌ هایی درباره سطح زیر کشت ارائه می‌ دهد، اما این گزارش‌ ها پراکنده بوده و نمی‌ توانند تصویر دقیقی از وضعیت واقعی تولید ارائه دهند.

تا سال ۱۳۹۹، سطح زیر کشت زعفران در ایران به حدود ۱۲۵ هزار هکتار رسیده و میزان برداشت زعفران خشک به حدود ۵۰۰ تن افزایش یافته است. بخش عمده این محصول از طریق سه قطب اصلی تولید به بیش از ۱۰۰ کشور جهان صادر می‌ شود، در حالی که بخشی از آن نیز در داخل کشور مصرف می‌ شود. این وضعیت نشان‌ دهنده اهمیت اقتصادی بالای زعفران برای ایران و نقش کلیدی آن در بازارهای جهانی است.

زعفران در کدام استان کشت می شود؟

با یک حساب سر انگشتی می‌ توانیم میانگین بازدهی تولید زعفران را حساب کنیم. در حساب و کتاب خود به عدد 4 تا 5 کیلوگرم در هر هکتار می‌ رسیم که عددی بسیار ناچیز است. میزان قابل قبول برای بازدهی مزارع زعفران باید چیزی نزدیک به 15 کیلوگرم در هر هکتار باشد.

بسیاری از دوستان نسبت به برداشت ۱۵ کیلو زعفران خشک از یک هکتار زمین شک دارند و این را غیرممکن می‌ دانند. اما این هدف نه‌ تنها دست‌ یافتنی است، بلکه باید همین مقدار برداشت داشته باشیم. تا زمانی که چنین باورهای محدود کننده‌ ای وجود داشته باشد، نمی‌ توان به این سطح بهره‌ وری رسید. زمانی که باور کنیم این امکان وجود دارد، با انگیزه و تلاش ویژه کشاورزان، به دنبال راه‌ هایی برای افزایش بازدهی مزرعه خود خواهیم رفت و قدم به مسیر موفقیت می‌ گذاریم.

در این بخش، به بررسی تولید زعفران در استان‌ های مختلف ایران می‌ پردازیم تا تصویری کلی و دقیق از وضعیت این محصول در کشور به دست آوریم.

کشت زعفران در خراسان

خراسان از اصلی‌ ترین منابع تولید زعفران در ایران است. سه استان خراسان رضوی، خراسان جنوبی و خراسان شمالی به ترتیب بیشترین میزان تولید زعفران در ایران را به خود اختصاص داده اند.

خراسان رضوی با چیزی نزدیک به 85 هزار هکتار کشت زعفران، بیشترین میزان تولید زعفران در ایران را به خود اختصاص داده است. پس از آن خراسان جنوبی با 15 درصد از زعفران تولید شده و با سطح زیر کشت حدودی 15 هزار هکتار در جایگاه دوم قرار دارد.

در نهایت باید گفت که خراسان به تنهایی 90 درصد از زعفران کشور را تولید می‌ کند.

کشت زعفران در کرمان

استان کرمان پس از سه استان خراسان، یکی از مناطق پیشرو در کشت زعفران به شمار می‌ رود. سطح زیر کشت زعفران در این استان حدود ۱۶۰۰ هکتار است. در بسیاری از شهرهای کرمان مانند زرند، شهر بابک، بافت، سیرجان، بردسیر و ریگان، زعفران‌ کاری انجام می‌ شود و این روند همچنان رو به گسترش است.

میزان برداشت زعفران در این استان حدود ۳ تا ۴ کیلوگرم در هر هکتار است، که رقم پایینی محسوب می‌ شود. برای بهبود این وضعیت، لازم است روش‌ های نوین و مؤثرتر کشت در منطقه به‌ کار گرفته شود تا بازدهی افزایش یابد. گفتنی است که جمع قابل توجهی از کشاورزان پر تلاش ماه‌ چین از مردم خونگرم استان کرمان هستند.

کشت زعفران در اصفهان

اصفهان در کنار کرمان، فارس، یزد و پس از 3 استان خراسان بیشترین میزان سطح زیر کشت و تولید زعفران ایران را دارد. سطح زیر کشت در این استان چیزی نزدیک به 1300 هکتار می باشد.

در غالب نقاط استان اصفهان کشت زعفران انجام می‌ شود. شهرستان‌ های گلپایگان، نطنز، نجف‌ آباد، تیران، کرون، شاهین‌ شهر، میمه، اصفهان و نائين از جمله این شهرستان‌ ها می‌ باشند.

در مورد کشت زعفران در اصفهان مقاله‌ی جامع و کاملی تهیه کرده ایم که می‌ توانید از لینک زیر آن را مطالعه کنید.

کشت زعفران در اصفهان

کشت زعفران در همدان

همدان زادگاه اولیه ماه‌ چین و یکی از قدیمی‌ ترین مراکز کشت زعفران به شمار می‌ رود. بر اساس گفته مورخان، اولین منطقه‌ ای که زعفران در آن کشت شده، مربوط به محدوده همدان کنونی است و قدمتی بسیار کهن دارد.

همدان به‌ دلیل شرایط آب‌ و هوایی مناسب، خاک مرغوب و برخورداری از نیروی انسانی فعال، ظرفیت بالایی برای کشت زعفران دارد. سطح زیر کشت زعفران در این استان حدود ۲۷۰ هکتار است. شهرستان‌ هایی مانند کبودراهنگ، ملایر، تویسرکان، همدان، بهار، رزن و قهاوند از جمله مناطق مهم این استان در زمینه کشت زعفران هستند. با توجه به این پتانسیل، همدان می‌ تواند در آینده نزدیک عنوان شهر زعفران غرب کشور را به خود اختصاص دهد.

کشت زعفران در همدان

کشت زعفران در قزوین

یکی دیگر از استان‌ های پیشتاز در کشت زعفران، استان قزوین و به ویژه جنوب این استان می‌ باشد. سطح زیر کشت زعفران در استان قزوین هم‌ اکنون چیزی در حدود 80 هکتار است.

در مورد کاشت زعفران در قزوین نیز مقاله‌ ای جامع تهیه کرده ایم که می توانید از طریق لینک زیر به آن دسترسی پیدا کنید.

کشت زعفران در قزوین

کشت زعفران در فارس

فارس نیز یکی از استان‌ های سرآمد در کاشت زعفران است. سطح زیر کشت زعفران در این استان حدود 1100 هکتار و میزان تولید زعفران آن حدود 4000 کیلو می‌ باشد.

در بیشتر نقاط استان فارس، از جمله استهبان، نی‌ ریز، سروستان، اقلید، مرودشت، شیراز و سپیدان، کشت زعفران انجام می‌ شود. میانگین برداشت زعفران در این استان حدود ۴ کیلوگرم در هر هکتار است که هم‌ راستا با میانگین تولید زعفران ایران محسوب می‌ شود. گروه ماه‌ چین افتخار دارد که با جمع قابل توجهی از مردم خونگرم و پرتلاش شیرازی در مسیر توسعه تولید زعفران ایران همکاری داشته باشد.

کشت زعفران در لرستان

استان زیبای لرستان محل پرورش یکی از با کیفیت‌ ترین انواع زعفران تولید شده در ایران است. این استان با دارا بودن سطح زیر کشت بالغ بر 380 هکتار و برداشت زعفران حدودی 1100 کیلوگرم یکی از مراکز اصلی تولید زعفران مرغوب ایرانی است.

کشت زعفران در آذربایجان شرقی

استان آذربایجان شرقی با دارا بودن سطح زیر کشت 350 هکتاری و تولید زعفران 1400 کیلوگرمی یکی از استان‌ های پیشرو در کاشت زعفران به شمار می‌‌ آید.

اهالی و مسئولان این استان با جدیت در پی افرایش بازدهی مزارع خود هستند و به نظر می‌ رسد که در آینده‌ ای نزدیک به یکی از قطب‌ های اصلی کشت زعفران تبدیل خواهد شد.

کشت زعفران در کردستان

بر اساس آمار رسمی، سطح زیر کشت زعفران در استان کردستان حدود ۴۲ هکتار است و میانگین برداشت در هر هکتار نزدیک به ۴ کیلوگرم می‌ باشد. کشت زعفران در این استان هنوز در مراحل ابتدایی قرار دارد و بسیاری از کشاورزان علاقمند، بدون داشتن دانش تخصصی، تنها به واسطه علاقه شخصی به این کار روی آورده‌ اند. توسعه آموزش‌ های تخصصی و حمایت‌ های فنی می‌ تواند به بهبود کیفیت و افزایش بازدهی در کردستان کمک کند.

این موضوع بیانگر این است که کردستان با توجه به ظرفیت‌ های خوب آب و هوایی و ظرفیت‌ های دانش‌ افروزی جوانان می‌ تواند در آینده جایگاه بسیار بهتری را در تولید زعفران داشته باشد.

در استان کردستان شهرستان‌ های بیجار با ۶ هکتار سطح زیر کشت، بانه، سنندج و دهگلان محل‌ های اصلی کشت زعفران می‌ باشند.

کشت زعفران در قم

در استان قم، به‌ ویژه در بخش‌ های کوهستانی مانند کهک، کشت زعفران مدتی است که آغاز شده و مسئولان استان حمایت‌ های مناسبی از این نوع کشت کم‌ آب انجام داده‌ اند. سطح زیر کشت زعفران در قم حدود ۳۰ هکتار است. براساس گفته‌ های رئیس مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آقای نائینی، میانگین برداشت زعفران خشک در هر هکتار به ۲۰ کیلوگرم می‌ رسد؛ رقمی که بطور قابل توجه بالاتر از میانگین کشوری است و نوید آینده‌ ای روشن برای کشاورزان این استان را می‌ دهد.

کشت زعفران در خوزستان

اگرچه آب‌ و هوای گرم و مرطوب خوزستان در بسیاری از مناطق، شرایط را برای کشت زعفران دشوار می‌ کند، اما مناطق شمالی و شمال شرقی استان، به‌ دلیل ارتفاع مناسب و اقلیم معتدل‌ تر، ظرفیت قابل توجهی در این زمینه دارند. کشت زعفران در خوزستان به‌ ویژه در این نواحی در حال گسترش است. برخی از شهرستان‌ هایی که شرایط مساعدی برای کشت این محصول دارند، عبارت‌ اند از:

• دزفول
• ایذه و دزپارت (بخش هایی از شهرستان ایذه)
• لالی
• باغملک
• اندیکا

کشت زعفران در یزد

استان یزد با سطح زیر کشت حدود 900 هکتاری یکی از قطب‌ های اصلی کشت زعفران در ایران است. میزان تولید زعفران در این استان به 3 تن می‌ رسد و یکی از ظرفیت‌ های اصلی تولید زعفران با کیفیت ایرانی به حساب می‌ آید.

در این استان، شهرستان بهاباد با سطح زیر کشت 400 هکتاری در جایگاه نخست و شهرستان‌ های بافق، ابرکوه و مهریز در جایگاه‌ های بعدی قرار دارند. بنا به گفته مسئولین کشاورزی میانگین برداشت زعفران در مزارع فعال این استان به 5 کیلوگرم در هکتار می‌ رسد.

سخن آخر

موارد ذکر شده تنها گوشه‌ ای از ظرفیت‌ های تولید زعفران در ایران است. این ظرفیت‌‌ ها با حمایت های مسئولین اجرایی کشور در حال گسترش است و اکنون در هر گوشه‌ ای از ایران شاهد کشت زعفران مرغوب و با کیفیت هستیم.

گام بعدی در بهبود تولید زعفران ایران، افزایش بازدهی مزارع از طریق مدیریت علمی و به‌ کارگیری روش‌ های نوین مانند کشت زعفران آرمانی است. حتی مزارعی که در حال حاضر از بازدهی خود راضی نیستند، با اصلاح تغذیه و مدیریت کودی می‌ توانند عملکرد خود را به‌طور چشمگیری افزایش دهند.

محمد جواد قیطاسی
نویسنده و هم‌بنیانگذار ماه چین

همیشه آرزو داشتم یک منبع آموزشی جامع زعفران وجود داشت تا علاوه بر یادگیری ساده تر صنعت زعفران، از پیشنهادات آموزشی و دنیای جدید آن استفاده میکردم. آن آرزو، اکنون، “ماه چین” نام دارد.